"GOD IS GOOD all the time"
By: H. Sui
CCYI tuanvo neitu le mipi nan zatein cibai ka lo buk hai. Hruaitu upa pawl in Chin Calai ah Kan Lungrual Thei Lo Ding timi debate ngan le rel dingah in rak voh ih ka ron tang tento si hi. Himi ka nganmi sungah keimah lala khal ka tel ti hi in rak theihpi uh. Kan Falam, Chin damnak ah cang hram seh ti khal ka thlacamnak a si. Kan ron thok cih mai ding.
Chin Calai ah Kan Lungrual Thei lo Ding
A hmaisabik ah Thudik sim le rel dingah Upa pawl in tuanvo in pe ih ka lungawi zet. A thutlangpi kan siar rori in “Vancungmi pawl in, Adik, adik,adik! Amen, amen, amen! tiin an rak au” tiah Nunthuleng Siangnuhrang, sorry, Nunthuleng Siangpahrng Bawilalnu, Mai Sokhleipar in ron ngan in, kannih mipi khal in “Leipar le kan miphun hrangah cun kan thulu cu a dik rori asi, Amen!” tiin rak lungkimpi ve ding lawng a um in ka hmu. Kan lungrual lo thu cu rel tam hman a tul lo, kan hmu in kan theihmi a si ih, ziangruangah kan lungrual lo ti thu mal lai in kan zoh tlang hnik pei.
1, Chin Ca Ngandan A Tam Tuk
“Chin” kan ti levetein kan huapterdan a bang aw nawn lo. Mihrek in Falam peng huapter na, Chin State huapter na, Mizoram, Nagaland, Bangladist ih Bawm pawl le hmunrawn in Asho Chin tiang huapter na, kan si celcel ih, adang sim lo “Chin” vial hmanah kan bang aw thei lo, kan lungrual thei lo. Chin ca ngandan sinsin cu a tam tuk thlang. Hakha in anmai Chin ca ngandan, Falam in anmai Chin ca ngandan,….. ti vekin kan nei cio ih hmun dang cu sim lo kanmah Falam sung rori hmanah Chin ca ngandan phun ziat saw kan neih? Lungrualnak lamzin teh kan zawh tum maw? Ziangkhalle, Mizoram, Nagaland le Bawm pawl cu kan tong le kan ca ngandan a bangawk lo lawng siloin Ram dang ih um an si ruangah kan relcih lo mai ding ih Thlanglam Laitlang le Asho Chin pawl khal kan relcih hrih lo mai ding. Kanmah Falam peng le a kiangkap Hakha, Tiddim, le Kalay hrawngih um Chin ca ngandan zoh sehla, kan ca ngandan ah lungrualnak a um maw? Um lamlam hlah. Kan cafangkom le kan tongfangkom khal ah lungrualnak a um lo. Kan Falam sung lawng hman zoh sehla Chin ca ngandan a tam tuk. Mai duhmi ca ngandan kha “Chin ca ngandan” tiah a lu kan bun cio ih Chin ca ngandan a tamtuk sung cu Chin Calai ah lungrualnak a um thei dah lo ding.
2.Chin Ca Ngandan Kan Theifiang lo
Chin ca ngandan kan ti levetein Chin State ah Chinmi pawl hrangah ziangtin ca an rak ngan thok, ziangtin an rak tuah thok, ziangtin an rak zir, ziangmi cafang an rak hmang, zo pawl in an rak kilhim, tui san tiangah ziangtin a karhzai, ziangtin a thleng aw vivo, ziangruangah a thleng aw, hmailam ah teh ziangtin fehpi ding, ti pawl kan theifiang lo, kan hmu lo ih thingkung hram tidai toih tum loin a par mawi lawng kan duh, a hnah hring lawng kan duh. Thingkung cu a hram a that lawngah a par a mawi ih a hnah a hring. Calai khal a hram kan tuamhlawm that lawngah par tha, hnah tha kan ngah thei ding. Chin ca ngandan dik, Chin ca ngandan hrampi kan theih ih kan thlun hlan lo ziangtik hman ah Chin Calai kan ngan cio mi ah lungrualnak a um thei dah lo ding. Mai duhdan kha “Chin ca ngandan” tiin aupi rero ding a si lo. A hram zoh a tul. Chin ca ngandan hi zo in, ziangtikah, khoi hmun in, ziangtin an rak thok ih, ziangmi bik hi kan Chin ca ngandan a si ti kan zirzoi ih kan theihfiang a tul. Chin ca ngandan kan theihfiang hlan lo cu Chin Calai ah lungrualnak a um thei dah lo ding.
3. Lai Pacang Tha Kan Tamtuk
Hlanlai ih Laipacang tha cun “Sapi in a neh a thihpi, pacang tha cun a tong (thu) a thihpi” an ti ih an fehpimi hi a dik lo ti an theih khal le “Pacang tha si ing nge” an ti in thih tiang an tang. Kan calai ah cuvek Lai pacang tha kan tam tuk ih Laimi lole Chinmi lungrualnak lam hnakin kanmai fehdan rori dikbik, thabik, in kan ruat ih a dik lo ti kan theih khal le kan thlah (rem aw) duh cuang lo. Kan hmuhdan, kan hmandan midang in an duh lo khal le duhter le hmanter kan tum teuteu. Mai tappi tong (pil tong) lawng dikbik ih thei, midang in ziangtin an rak hmang ti khal ruat duh lo le theihpi duh lo tla kan um. Mihrek tla cu mai hmandan le ngandan hi a dik ti khal thei cuang mumal loin tawngpa tam in kan tan ih mi in hmuhdan le ngandan tla “A si ngai hmang maw” tiih ruahsak, le hliakhlai tla kan tum lo. Lai pacang tha—na thinlung na thleng hlan lo cu Chin Clai ah lungrual ngaihnak a um thei dah lo ding.
4. Minung Tan Kan Hmang
Mihrek cun Chin Calai kan thlir tikah a nganmi hnakin a ngantu zohin kan siar theu. Kan lungruallonak ih hrampi a si mi Mizo ca ngandan tuahsaktu J. H. Lorain le Chin ca ngandan tuahsaktu J. H. Cope tla a minung thlir in tanhmun kan khuar theu. Mizo ca ngandan rori khal Chin ca ngandan ah ka ruat. Cun kanmah Chinmi sungah Siangbawi Dr. Hre Kio ngandan ee, Dr. Than Bil Luai ih ngandan ee, Dr. Thang Hup ee, Rev……… ih ngandan ee,… ti vekih minung zoh ih calai lamtang tla kan um. Minung tan sungah thudik a um thei lo, lungrualnak khal a um thei dah lo ding. Sumpai lam in kan Chin Calai hrangih a tuantu khal in amai duh vekin Chin Calai fehter tum loin Chin calai hrang a si ahcun siangzetin pek ding a si. An ca nganmi hnakin a ngantu minung kan tan sung cu Chin Calai ah lungrualnak a um thei dah lo ding.
5. Chin Acozah Kan Nei Lo
Acozah cun thil a ti thei, a thleng thei ih a tunghmunter thei. Chin acozah kan neih lo ruangah kan thu kan ngai aw lo, kan thlun aw duh lo ih zianghman ah kan siar aw lo. Thil tha tuah rero tu an um khal le acozah a si lo ahcun a tuah thei sung lawng a daih. A duhlotu in zianghman ah kan siar aw cuang fawn lo. Tu ah Chin acozah nei sehla, Chin tlang tong (common language) le Chin ca ngandan (Standard language writing) tla a tuah dingih kan duh khal le duh lo khal le kan hmang vivo ding ih a rei tikah cun Chin ca ngandan cu mipi in kan thlun cio ko ding. Acozah lo cu “mah thuthu te sawh” in kan ngan cio, kan aupi cio ih thlunawk le zir kan tum lo. Chin acozah kan neih hlan lo cu Chin Calai ah lungrualnak a um thei har ding.
6. Chin Ca Ngan(Cafangkom) le Grammar (Tongfanfkom)Kan Thiam lo
Mi tampi cu Chin ca ngan (cafangkom) hman kan thiam cuca lo. Zir khal zir cuca lo in a thiambik vekin kan aukio. Hlan Laica phunli ong lawng in a ngah nawn lo. Grammar fehdan lam khal kan thiam vivo a tul. Kan thiam lo le zir a tul. Atu tiangah Chin Ca Zirnak cabu pawl – Alfred Ro Hlei Thang (Pa Ro) ih nganmi, Rev. Run Cung Mang ih nganmi, le Chin Grammar cabu pawl – Siangbawi Dr. Hre Kio ih nganmi, Dr. Than Bil Luai ih nganmi, Rev. Salai Sen Ro Sang ih nganmi, H.Sui Lian Mang ih nganmi, Dr. Conie hohanak ih nganmi le Falam Laica level I,II,III pawl a um ko nain tlang cabawm ih kan ca nganmi zoh sehla, kan zir lo, kan thlun lo ih “a tha” ti lawngin kan cemter men ti a fiang tuk. Hih Chin Cazirnak le Grammar cabu pawl siar in zir cio sehla Chin ca ngandan ah kan thangso tengteng ding ih ca ngandan khal ah lungrualnak a ra suak vivo ding. Kan ca ngan kan thiam lo ih grammar kan thiam lo sung cu Chin Calai ah lungrualnak a um ngaingai thei lo ding.
7. Mitamsawn (Majority) Duhnak Kan Thlun lo
Democracy ukawknak ah mitamsawn (majority) duhnak in thu a feh theu ih a tluangtlam zet theu. Kannin Chin Calai, Chin ca ngandan ahcun mitamsawn ih fehpi mi thlun duhlotu kan um. Chinmi ih mitamsawn duhnak kan tlunawk lo cun, mimalsawn duhnak cu thlun a theih hrimhrim lo ding. Mitamsawn duhnak thlun phot in nuam tetein thansodan, thlengawk a tul le thlengawkdan ruat vivo ding a si. Mitamsawn ih lungkim mi cu “a tha” ti thei a tul. Kawhhran le Pawlkom khal ah mitamsawn ih lungkimnak thlun duhlotu an um cun, Kawhhran lole Pawlkom cu a dam dah lo, buainak, remawklonak pawl a suak ih thenawknak tiang hman a suak thei. Nangmah hrangah cun dikzet ih na hmuhmi khal mitamsawn in dikzet in an hmuh thei hlan lo cu mipi ih thlun dingah a tha hrih lo ti kha theih ringring a tul. Thudik rori a simi cu mitamsawn in an duh lo khal le rei hlanah an duh leh thotho ko ding. Thinsautein hngak tla a tul. Cun, thudik tuk in na hmuhmi kha a rei deuh le nangmah lala khal in a diksal lo thu na thei leh thei. Leitlun ah thudik a um lo. A tikcu caan, a hmun le a dinhmun (Time, place and circumstance) ih zirin lawng thudik a um thei. Hmun khat ih dikmi kha hmun dang ah a dik ringring lo thei. Pathian lawng kumkhua in a hmun. Curuangah mitamsawn ih duhnak kan thlunawk duh hlan sung cu kan Chin Calai cu ziangtik hmanah kan lungrual thei dah lo ding.
Thunetnak
A tlunlam ih thulu 7 kan fiang ahcun kan lungrual thei lo zia kan thei cio ko ding ka zum. Himi pawl sungah kan zatein ziang saw kan tuah thei ding um? Himi pawl sungah kan tuah thei sun tal kan remthatawk lo ahcun ziangtinsaw “Chin Calai ah kan lungrual thei ding” tiin kan rel ngam ding. Fimsan a ra suak deuhdeuh, lungrual lo deuhdeuh, hitiih kan um cun Chin Calai ih lungrualnak ding ruahsannak khal a um nawn lo. Maw Laipa, Chinpa, na ihthatnak in nsa thang a cu zo! Pathian in thluasuah pe hram seh!
H.Sui
No comments:
Post a Comment