"GOD IS GOOD all the time"
By: Thomas Pathuam
CCYI Debate hohatu upapawl le Laimi zate parah thu diklo eltu dingah in sawm ruangah ka lungawi ih ka suangawzet fawn. ” Na suahsem ihsin thudik lo na theihmi in sim aw” tiah thu in suttu um sehla ” Chin Calai Ah Kan Lungrual Thei Lo Ding” timi no. 1 ah ka sim lohli ding. Cun tuitum debate nak ah ka hmai ih reltu in dik lo zet ih a hmuhdan a tarlang mi malte a diknak ka sim hnu ah ” Chin Calai Ah Kan Lungrual Thei Dan Ding” ka rawn sim zutzo mai ding. Cuihlei ah zo mithmai khal zoh ka tum lo. Chin Mino thudik kan sim ngam le kan tan ngam lo ah zosaw? Pu/pi Chiarperson ka thu ah ka lut mai ding.
Chin Calai ah Kan Lungrual Thei lo Ding
1, Chin Ca Ngandan A Tam Tuk
“Chin Calai” kan ti levetein Chin zatlang tong si dingin mirang acozah in a rak tuahmi Chin zatlang tong a si mi ( Falam) calai lawng kan tarlang ding. Chin ti ih huapkau awterzet fawn India ram ih a um mi Tio tiva vek ih dan ruangih mi phundang ih va ret ciamco khal calai thu ah thleidan duhciami a um ti fiangten ka hmai ih simtu in a tarlangmi ah a hmuh theih. Chinmi ciocio ziangmi ram ah an um ih ziangvek in calai an hmang sikhalle kan calai thatnak ding le cawntlak an si ahcun cawn ding an si sawn. Hivekih mah duh lo mi va phialhrimnak in kan calai ah lungrualnak lamzin in ti khawtlai deuh theu nan, lungrual thei lo nak khawp in in dawnkham thei lo.
2.Chin Ca Ngandan Kan Theifiang lo
Chin ca ngandan ah zingzawitupawl in an thei fiang depdep. An theihfiangtuk ruangah kan calai ih saduhthat lo nak tete an rem. Cutiih an rem tikah mihrek in a original rori an duh. Cutikah pakhat le pakhat hmuhthiam awk lo nak a suaksawn mi a si. Angaingai ahcun kan calai a rak thawkpekte ah ziangvekin zoin, ziangtin in tuahsak ti hnakin tuni ah ziangvek dinhmun ah kan ding, zopawl in ziangvekin kan calai an duhdawt ih an tuan ngaingai timi kan fiang ahcun buainak um ding a si lo.
Kan dung naite ah Oklahoma Panhandle State university ih an muziam (museum) ah ka rualpipawl thawn kan feh. Ka mang hman ih ka hmuh dah nawn lo mi lai methal, kep, leitletnak thilri a phunphun le hlanlai ih an hmanmi cet thilri tamnawn ka hmu ih ka mangbang rori. In hruaitu kan sayamah nu hnenah ” hivek hi kanmah ram ah tuni tiang kan hmang lai ” ka ti ih keimah hnakin a mangbangsawn riangri. Mirangpawl cun khavek an hlanlai thilri an hmang nawn lo. Tulai ih an hmanmi methal hriamnamle cet thilripawl leitlun ih maksakbik ih relmi an si theh. Cuvek thotho in kan nih khal in Chin calai ah a tlamtling lo deuh ih kan theimipawl cu rem le bet vivo kan ngam a si ahcun lungrualnak cu kan kiang naite ah a rak um ziarzi ti tla kan fiang puppi dingih, kan Calai hrangah khua a vang dukdi ding.
3. Lai Pacang Tha Kan Tamtuk
Himi thu ahcun thilthar hmusuak theitu le ralthazet ih aupi ngamtu, kan miphun hrangah a tha a si ti thei fiangtu mi malte ih hmuhtheimi cu mi zapi in kan hmu thei ve lo. Asinan an simfiangtikah thudik a si zia mipi in kan theithei. Cutikah cuvek Lai pacangthapawl cu thuhla a phunphun puh in an ke phet ih rilhter a tumtu an rak um theu. Cuhnakin an hmusuahmi ziangvek a si tiah thaten reltlang derhdo thei sehla lungrualnak lamzin kan zawh rero a rak si sawn.
4. Minung Tan Kan Hmang
Chin Calai thu lawngah a si lo minung in mah le uarmi kan nei cio. Cucu leitlun dan a si. Culawng hman a si hrih lo mai’ kawhhran pawmdan khal thupibik, thabik vekah kan ruat hrih lai. Cuvekkhal milai dan thotho a si. Hmansehla midang ih ruahdan kha kan va upat thiam ve a thupi. Leitlun ah ruahnak bangaw cekci a um thei ding maw? Um hlah e, hmansehla theithiam awzet in hmailam hrangah tuantlang ding sawn a si.
5. Chin Acozah Kan Nei Lo
“Tu ah Chin acozah nei sehla, Chin tlang tong (common language) le Chin ca ngandan (Standard language writing) tla a tuah dingih kan duh khal le duh lo khal le kan hmang vivo ding ih a rei tikah cun Chin ca ngandan cu mipi in kan thlun cio ko ding.” Himi hi thudikzet vek a bang nan bawmtu pakhat fang a si ding. Acozah cu mipi ih hrilmi a si lala tikah acozah a thleng awk tinten ca ngan zir dan khal an thleng thei lala. Curuangah acozah va ti ciamco ding khal a si theh lo. Kanmah a calai neitu sawn ah thinlung hmunkhatnak kan neih a thupibik ko. Cozahpi tha lo kan neihmi hi puhmawhtlak a si ah ka ruat lo. Kan mai’ sungih a um mi kan thinlung kha mipi hrangah neh thei kan zuam sawn asile cucu kan miphun hrangah nehnak tumpi a si sawn ding.
6. Chin Ca Ngan (Cafangkom) le Grammar (Tongfanfkom) Kan Thiam lo
“Mi tampi cu Chin ca ngan (cafangkom) hman kan thiam cuca lo. Zir khal zir cuca lo in a thiambik vekin kan aukio. Hlan Laica phunli ong lawng in a ngah nawn lo. Grammar fehdan lam khal kan thiam vivo a tul. Kan thiam lo le zir a tul.” timi ah, thiam lo nak ruangah kan lungrual thei lo ti cu pawm a har deuh ding. Rinsantlak lungrualnak kan neihcia ahcun zovek khal in a thiam maw thiam lo maw ti siloin thinthizet in thiamhleicepawl le zingzawitupawl ih a tha an timi cu kan tlun ding a si sawn. Kan mipipawl ca ngandan felfaite thlunter kan duh asile a hngetkhauh mi lungrualnak kan tul hmaisa ti a langfiang nasa. Lungrualnak kan tuah duh lo a si ahcun cui’ lungrualnak upat lomi ih an ca ngandan tuahmi cu mi ziangzat in an thlun thei pei?
7. Mitamsawn (Majority) Duhnak Kan Thlun lo
“Democracy ukawknak ah mitamsawn (majority) duhnak in thu a feh theu ih a tluangtlam zet theu. Kannin Chin Calai, Chin ca ngandan ahcun mitamsawn ih fehpi mi thlun duhlotu kan um. Chinmi ih mitamsawn duhnak kan tlunawk lo cun, mimalsawn duhnak cu thlun a theih hrimhrim lo ding.”
Himi thu ah Democracy kaihhruai awknak ahcun mi tamsawn ih duhnak in nehnak a co ti cu el theih a si lo. Culaitak ah mimalsawn khal an nehsawh/palzut men cuang fawn lo. An thuhla thupituk ah an ruahsak fawn. Cuvek lungput kan neih thei ahcun tu ih lungrualnak kan hawl rero mi cu sangka hren lo mi awn vek a si ding. A awltukmi a si. Cun kan Chin ca ngandan ah “O” le “Aw” thuhla ah kan buaibik deuh theu ih diksawn le dikbik um vekin a reltu kan tampi. Asinan hmantlak lo rori ih dik lo verver cu a um lo tiah ka sim ngam. Ziangahtile “O” khal Laimi mi tamtuk in kum tamtuk an hman vekin “AW” khal kan Chinmi (Mizoram) ih umtupawl mi a ting ziangmawzat in an hmang fawn. Kan awsuak cu a bangaw fawn. Curuangah dikdeuh le dik lo deuh vekih nehawk tumnak khal hi a ninum deuh thlang. Lungrualnak sawn in nehawk tum sawn sehla a tha lo ding maw?
Lungrualnak ziangtin kan la pei?
Leitlun thuanthu kan zingzawi asile rampi le rampi lak, miphun pakhat le pakhat, pawlkom pakhat le pakhat biaknak dangdang lakah buainak tampi hmuhtheih a si. Cumi buainak rehter dingah hriamnam hmang in minung tampi ih thinsen luang le nunnak tampi a cem theu. Cutivek ih thisen le nunak liam rori ih remdaihnak hawl cu tulai a thangsomi kan san ahcun a cangthiam lo lawngah a netnak hman a si. A cangthei asi ahcun duhnak veve langter in cabuai parah reltlan thei zuam ringring a si sawn zo.
“Asile kan calai lungrulanak dingah teh cabuai parah reltlang a theih lo mawsi?” tiah thusuhnak a um thei. Asannak cu “ reltlang theituk e” ti a si. 2002 Yangon ah le 2004 Taungphila,Tahan ah FCCLS le CLF in thuhla reltalngnak an rak nei. Thuhla tampi an reltlang derhdo thei. Asinan cui’ thureltlangnak nei cingin ziangruangah tuni ah lungrualnak ngaingai kan nei thei lo ti cu kan rinsanmi upapawl in an thei sawn ding.
Hmailam ih tuah dingmi lungrualnak
Kan miphun hi mipum in mi tampi kan si lo hman ah Laimi sungkua nanana ahcun Chin khaipa kan sinak le Chinmi lakah thu le hla ah mi va ciahneh (atha zawng) theitu dingah kan cung Pathian in in rak hril ngelcel. Curuangah kan mah lakah fehpimi dikzet kan neih a tul ih cucun kan Chin miphun hrangah lamzintha hruaitu ding a si fawn. Calai ih kan hotu upapawl napi’n khua ruat hnik uh. Nan fanaupawl thinbang in in tuah nan siang mawsi? Nupa thenaw mi lakih tefa ih harsatnak an tawnmi nan theizet ding. Ziangtluk a har. Nu le pa tiah nan pahnih in kan lo rinsanzia cu el theih lo in a bangaw veve.
Tuni ah it lo sing lo in kan calai thansonak dingah ti in website, dictionary, group mail, thuthangca a phunphun tawlreltu nan fanau le pawl in ziangmi ca ngandan kan fehpi ding tiah thinbuai awlawksawg in an um. Thuanthu ih kan rak theihtheu mi east le west Berlin dannak phardawl vekin kawhhran hmaisa le neita, O le AW timi phardawl balsiat dingah mipi kan ready zo. Ahleice in minopawl in cui phardawl namcim dingah a kiangah kan suncaw fun in kan pawk zo. Kan Chin khawpi Falam le Tahan ih nan thurelcatmi kan hngak lai. Nan rel cat ding ni kan hngakhlap tuk. Cui phardawl cim ni cu “Chin Calai Ni” tiah kawhtlak a si ding. Kan thuanthu ah cemni a nei zik lo. Chin Calai Ah Lungrualnak Kan Ngah Thei Tengteng Ding.
CCYI motto: “THO IN DINSAL UHSI”( Nehemiah 2:18)
No comments:
Post a Comment