Debate .... "CHIN CALAI AH LUNGRUALNAK KAN NEI THEI DING"

"GOD IS GOOD all the time"

                                 * * *
   By: D.L Senling   
                               

Tui’ sunih ra suaktu nulepa, ulenau le rualpipawl kan zate’n DEBATE awknak ngaitu kan si ruangah kan thinlung sangka kaupin ong in thu ngai le ruat tlang dingin kan sawm aw a si.

Ka duhdawtmi ka thisenpi, Chin laicinpawl Pastor Henry ih t’ongkam ruangah beidong le riahsia in um hram hlah uh. Anih cun mipi beidong dingin nan hnenah thu a sim nain kei cun Chin mipi ih thinlung adai(cool) zomi ti-hlum(warm) sal dingin nan hmaiah ka ding a si.

 Pastor Henry ih simmi a tawi zawngin vun thlir in ruat tlang hnik sehla:

1.    Kan Chin Calai hmailam hrang ruahnak taktak kan neilo

Kan Chin Calai hmailam hrang ruahnak taktak kan neilo a timi hi a liamcia mi kum mallai ahcun a dik men ding, asinain IT san ihum Chin mipipawl ih kan ruahnak hi amah kelin a um nawn lo. Tui’ hrawng ih Makezin le tlawngcabawm pawl siar ringringtu cun Chinmi kan ruahnak a t’hanso zia theihtheih a si. Kan Calai kan buaipitdan tla mi lu tizing ding zawng le lar duhnak zawng si nawn loin ziangtin kan Chin ca kan ngandan kan hmunkhat aw thei ding ti ruattu kan palepawl lak ah siseh t’hangthar nonawn lak khalah siseh hmuh ding kan tam vivo. Ram sung ram lengah secular lam le theology lam ih zirsangtupawl in mi miphun le ram an t’hansonak hmuh a si tikah t’anrual a t’ulnak le t’uan tlang kan t’ulnak hmu in Chin calai hrang sunmang neitu le t’uan thawk rerotu tampi mino lakah a umaw rero zo a si. Kan Chin miphun sungah mifim mithiam kan neih tam vivo thlang ruangah mutual respect neih kan thiam rero zo. Chin minopawl fimthiamnak lam ih kan t’hangharh awknak in kan miphun t’hangharhnak a thlen rero zo vekin a thlen vivo lai ding ticu thilfiang zet a si.

Cun kei tla cun kan Chin calai hmailam hrang kan ruat tuk ruangah kan buaipi sawnmi a si lo sawm? Chin cafangkom hman ngan thiamlo tiangin O le AW ah kan rak buai ve ciamco ih a buai thlak lam ka ti. Curuangah kei cun kan Chin calai hmailam kan ruat hi a buai tlak zik sawn lam maw ka ti!

2. O Le Aw thute ruangah kanhua aw thluh

Atlun ih kan tarlang zo vekin fimthiamnak lamih Chinmi tampi lutnak in “mai’ thuthaw mai’ voih thaw” timi hi kan Chin miphun sungin a tlan rero zo. Hi Chin thufim hi kan tesinfapawl tla cun an run theih ka zum lemlo. Ziangah tile Chin miphun tla miphun picang thinlung kan nei vivo zo ruangah mai’ hmuhmi le theihmi hi a dik bik le t’ha bik ih ruattu a mal aw vivo zo. Ahleicein O le AW khalah a hnawk zawngih buaipi le mipum zawngih buaipitnak in zianghman t’hathnemnak a suahpi lo ti theih vivo a si. Curuangah himi phaw tla in rei a daih nawn lo ding. Ziangah tile O pawl i tumtahmi ziangmi a si? Kan Chin calai t’umsuk dingih cangan a si maw? A silo! AW pawl ih tumtahmi teh ziangmi bik a si? O pawl vekin kan Chin calai karh seh, t’ha in t’hangso seh tikhi a si ve ko lo maw! Tumtah bang aw veve cu hnat’uan tlang a har ding maw?

Cun, himi O le AW thuah minopawl in zin ahran tei saat le sial t’ul loin alai takih kan feh theinak ding hrang rinsanmi kan palepawl in kan Chin miphun hrang ziin an sial cia zomi a um. Cumi cu “2002 Chin Calai Lungrualnak” tin kawh t’heu a si. Himi lungrualnak an tuah laiah O lam le AW lam kawmit’i pahnih ih upa le rinsanmipawl tongaw khawmih an rak tuahmi a si.  Cumi cu tuisun mino tamsawn ih kan thlunmi le hman rero zomi a si. Kan thuanthu ah kan palepawl ih LUNGRUALNAK an tuah hmaisabikmi a si ruangah minopawl in an relkhawmmi a dik maw diklo tihnakin an LUNGRUALNAK zon zoh ciau a si. Minopawl cun hmailam ah kan palepawl in lungrualnak an tuahsal khalle cumi thlun dingin kan man ringring a si. Kan palepawl ih thurelcatmi cu mino in kan thlun ding hrimhrim ih mawi khal a si. Tu dinhmun ah hi 2002 Chin Calai Lungrualnak tuahmi hi Chinland Today, Chin Christian Youth International, Falam Phunsang Tlawngta Pawlkom le Lairawn Zirsang Pawlkom (Chin Mino Pawlkom picang lam in) pawl le a dangdang tla in thlun a si rero zo ruangah kan Chin miphun calai lamih kan buainak a reh vivo ding. O le AW ruangah ih mipi thinlung sual awmi tla adai thluh zikte zo. Thlapi le Arsi ih tleunak a hlo vivo zo, Arcangpawl tla an khuang celcel rero zo, a reihlanah khua a vang cing ding.

3. Kan Chin sungkua ah politic baal kan luhter

Kan Chin miphun sungih kan t’ong lole hrin le hnam a tam zia thawn pehpar awin kei cun hitin ka ruat. Khatlam ahcun kan van a t’ha ka ti. Papardum sungah papar phun khat lawng bang aw serser in par sehla cui’ papardum in mipi le a nungmi ramsa ahip thei lemlo ding.  Asen, Aeng, Sendup, Arang tvp. an zate’n papardum ih an um tlang lawngah a mawi ding. Cun, hrin le hnam kan tamnak hi a t’halo zawng ih kan hman asile cu Pastor Henry tivekin khat le khat sirh awknak in thlen ko ding. Kei cun kan peng sungih t’ong tampi a um hi Pathian thlawsuah kan co tam tin ka ruat. Kan Chin t’ong hrampi Laizo t’ong a lian ih a hram a hnget sinsin theinak dingah dohtu t’ha ah an cang sawn. Rua kung khal a pak ih a din cun thli le ruah a sur tikah ol te’n a tlu t’heu, asinain Rua phur pakhat ah Rua kung tampi an keuh tlang le an hram an ngerh aw thluh ih hnget zetin an ding tlang thei. Ruah le thlisia a hran khalle pakhat a tlung pang hmanah a kiangih Rua kung dangpawl parah a bawk, leilung parah a tlu lo.

Taht’himnak ah Korea Miphun in an ram sungah t’ong phun khat lawng an neih khi an mifimpawl tampi in poi anti. Ziangah tile an t’ong ih a daihlomi cu Tuluk t’ong an va lak a t’ul, tu-ah Tuluk in an t’ong ziangmawzat a ciah neh zo. Kannih cu a tlangpin Miphun dang t’ong va laklut ciamco t’ullo dingin kanmah lakah t’ong tampi kan sar thei hi lungawi um sawnmi a si. Nunau sualral bangin kan t’ong a tam tuk tiih phun rero khi t’ong in petu Pathian indirect ih mawhtluk rerotu kan si ti tla kan theithiam thlang pei uh. Zo in Pathian a mawhthluk ngam? Zo in Pathian a mawhthluk thei? Cu hnakin kan peng ih kan t’ong a tammi hi t’ankhurnak le sirhsanah hmang tahratin kan thinlung dazen khat lai ih in t’hen tumtu khi theiin kan do tlang ding sawn a si. Thil hmuahhmuah hi a t’halam ih kan thlir thiam cun an t’ha thluh ko.

Cun, Bawi le Lal thuthawn pehpar awin rel buai (ruat buai) ciamco ding aum in kei cun ka ruatlo. Duhle umhar phen titinak fang menah Lal tihi kan peng sungah zopawl in an hmang ziangtin an hmang, Bawi tihi ziangtin an hmang ti theihsak awk dingih tawkfang a si. Arfa pawl in saril cuh awin a suk le a so ih an tlanpit nuarno vekih buaipit dingah a tlak lo titla kan upapawl le ruahnak kau deuh cun an ruat men. Mirang Bible letmi kan zoh asile Jews cangantupawl cun LORD timi an hmang uar ih Gentile cangantu Luke cun LORD timi hmang loin MASTER ti’n a hmang uar ve. Bible zirsangpawl cun ziangah Jews pawl in LORD tin an hmang, ziangah Gentile (Greek) pa Luke in kan Bawipa Jesuh Khrih kawhnak ah MASTER tin a hmang tin thusutnak an neih ka zumlo. Minung kan si sungah kan background kan theihthiam awk ding hi a thupi zet ti kan cing pei ih hivek men in kan Chin miphun rei ati buai lo ding.

4. Kawhhran pawl dangdang ih kan umnak in ramri in khamsak

Leitlunah kawhhran pakhat lawng in rak um sehla cu a t’ha bik ko ding nain… Kawhhran dangdang ih kan um tlang ciau hngai hi famkim lonak leiram ih um kan sinak langtertu pakhat in ka ruat. Aliam ciami kum mallai hrawng ahcun Khrih hrang ih thih ngamtu hngakin mai’ kawhhran hrangih thih ngamtu an rak tam sawn dah a bang. Cun, mai’ kawhhran sungih ummi lawng vanram kai dingih ruahnak pawltla a rak um dah. Hivek ruahnak fate le bi hi atawi zawng cun Pathian thu hmuhdan a bit tuk ruangah a si kan tile tam kan sual lo ding. Hivek ruahnak pawl tla kan ramah a mal vivo zo. Culawng siloin kawhhran in ziangtiang social, le politic ah a lut ding tile kawhhran cangvaihdan khal thil mawi le mawilo tla kan khristiannak a rei vekin theih vivo a si.

Kan Chin mipi tamsawn cun kan kawhhran a bang awlonak hin sungkua, khawtlang, pawlkom le rampi nun a hninter ban nawn lo. Khrih ah pumkhat kan sinak hi fiangzet kan theihthiam sak aw ciau zo. Hmuhtheih kawhhran ah bang aw lo hmansehla hmuhtheihlo kawhhran (Universal Church) ih kan bangawknak zoh awin khat le khat doawknak khal a rehter vivo zo. Chin mipi tamsawn in Khristian kan si vevenak hi kan Chin miphun ih ralphaw ah hmang thiam vivo in hmainor tumtu kan palepawl le t’hangthar nonawn lakah hmuh ding a tam aw vivo zo.

Ngaite ticun kawhhran, le politc lamih hruaitu hrekkhat hnak hman in mipipawl ih ruahnak a kau sawn rero zo. Hlanlai vekin hruaitu in a duhduh in mipi a khaal thei nawn lo. Kan Chin mipi lung kan fimvar rero zo. Adum le arang thleidang theinak ruahnak mitam sawn in neih a si zo ruangah kawhhan le ram hruaitupawl in pumpak remawklonak ruangah pawlkom le kawhhran mipi tiang huatawkternak an duhduh in an tuah thei nawn lo. Hruaitu in mipi telloin ziangmi an hlawhtling thei ding. Hmun khat ih um le hnat’uan tlang hi a lar rero zo vekin hmailam khal ah hmun khat ih umle lungrualnak hi leitlun le Chin miphun ih hawl rero mi a si lai ding.

5. Pathian thu kan nunpi lo, ngaidam awknak nun kan neilo

Kan sim zovekin san a thlengaw rero mi in kan sammetdan a thleng, kan hnipuan hruhdan a thleng, kan thuruahdan a thleng, kan Chin santiluang tla a ti danglam. Biaknak lam vun zoh sehla 1985 hrawngih Pathian thu an rak phuandan le zirhdan le tuisun kan Chin Pathian thusim thiampawl ih thusimdan le zirhdan tla a danglam awmi tampi a um. That’himnah Mat. 24 le 25 khi a tir ahcun mithianglawrnak thu vekin rak sim a si dah. Hlan deuh lai le tuisun ih kan Khristian thinlungput tampi a thleng awmi lakah mallai kan zoh bet asile, Pathian hnat’uantu Jeans tawhrawlh hruh cu thlaraumi lo ih ruah a rak si, Pathian hnat’uantu cun a inn le a lo zuar ih t’uan dingih ruahnak rak neih dah a si. Cupawl lala in Pathian hnat’uan cingin innhmun lei ding an hawl rero sal. Pathian hnat’uantu cun ram le miphun thu kan ruat ding a silo tiih rak ruattupawl tla in thukam hlun an siar le zirnak hmangin “Mipi rian loin Pathian kan rian thei lo” ti an fiang vivo zo.  Leitlun duhdawtnak hla ngai le sak hi a sual tiih rak ruat dah asinain tucun Bible tlawngta le Pathian hnat’uantu thlaraumi tampi in ram hla le minung duhdawt awknak hla tampi kan Chin miphun in kan neih a t’ul ti hmu in an phuah. A tawi zawng cun san a herdanglam rero mi’n kan Chin miphun biaknak ih kan thuruah, nuncan le kan ziazapawl tampi a her danglam ter. Adang tampi an umlai nain kan run phorhsuak nawn lo ding. 

Hitivek ih san thleng aw danglam mi’n kan Chin miphun duhdawttupawl ih ruahnak ahtla kut le kaa lawng ih miphun duhdawtnak in zianghman a tuahsuak thei ngaingai lo, keimah rori ka t’uan a t’ul timi thinlung Chin mipi thinlung ah a seemter rero zo. Kan canganmi Makezin le cahnah lawngah kan Chin ram a hring denden. Kum tampi sung ca thawn sunmangpawl rak tarlang t’heumi cu tucun a takram ih cangsuak dingin kan palepawl le t’hangthar nonawn tampi kutkai awin cangvaihnak neih rero zo a si. Areihlanah thlaici an vorh le tuhmi an keuh pei ih rah t’ha kan Chin miphun le ram hrangah an rah cing ding. Chinland Today, Chin World le Tlawngcabawm pawl kan zoh tikah “t’uan ding” timi hnakin “t’uan suakmi” timi hmuh ding a tam vivo. Kan Bible in, “Thil t’ha ti thei ih tuahlo cu sual a si,” a timi in kan Chin miphun thinlung in ciahneh vivo zo ruangah ram le miphun t’hansonak hrang hnat’uan a t’ul tithei ih t’uan lonak in kan thinlungah thiamlo in coter hai. Curuangah a reihlanah kan Chin miphun hi taksa le thlarau lamah kan t’hangharh vivo ding ti a fiang zet.

T’hangthar nonawn khalin Pathian thu telloin miphun le ram dinsuah le hruai a theihlo ti  hmuhfiang  vivo a si.  Pathian zaangfahnak in international level ih Pathian thusim le hnat’uantu tla kan nei rero zo. Cu lawng siloin kan Chin miphun hrangih rawl-ul le zanvar ih thlacamtu a karh aw vivo ruangah kan Chin miphun in RUAHSANNAK NUNG kan nei lai a si. Israel miphun vekin Pathian nunsimnak kan ton tikah amah Pathian hnenah kiir ih kan sual kan siir a si ahcun in tiamkam vekin kan Chin ram a damter sal ding.

Netnak

Leitlun pumpi kan zoh tikah a danglam vivo. Kan ruahbanlo mi thil tampi an cangsuak. Leitlunah democracy a lar vivo. Kum sawm tel lenglo bawi tohkham ih topawl tla an tonak ihsin an t’um. Myanmar ram tiangin zalennak rim a nam rero zo.  Ram hrekkhat in an uktu thleng an duh ruangah Khristian, Muslim, Hinduism le biaknak dangdangpawl kom aw thluh in an t’ang tlang thei rero laiah kannih Chinmi biaknak bang aw, t’ong hmanmi bang aw, miphun sinak bang aw le tumtahmi bang awpawl in kan Chin calai a cak ih a t’hat sinsinnak dinghrang le kan Chin calai ah hmunkhat le bang aw tei kan ngan theinak dinghrang zo in so Chin Calai ah Lungrualnak duhlotu a um ding?

Kan bang awknak zon kan zoh aw hngai pei ih kan Pathian le Chin miphun hrangah kutkai awin hmailam ah kekar tlang vivo uhsi tiah…

Dam le tluang te’n,

Salai DL Senling

&&&&&&&&&&&&

MIPI RIAN LOIN PATHIAN KAN RIAN THEILO