First a ngahtu ... Mai Shalom... ih Cahram

“Tho Uhsila Dinsal Uhsi!”

    (Nehemiah 2:18)

Lungawi thusimnak:

Chin Christian Youth International (CCYI) tuanvo neitu pawl parah Pathian in hna a tuan ih kan ram le kan miphun tluksiatmi tungding sal theinak dingah tin khua an ruat thiammi hi a thupi tuk. A va ropi em! Cun mipi ih ruahnak peknak an rak timi  Nehemiah ih Jerusalem tundinnak thu ngelcel an hril thiammi parah lungawithu ka sim duh a si.

Thuhmaihruai

Nehemiah ih thuanthu sungah hin Pathian ih kutcak rinsannak,ralthatnak le zumngamnak thawn ke kar ih cangvaih a si vekin, Pathian in a sunlawihnak langtertu dingah Minung a hmang duh ih cui a hmanrua si ding hi Pathian tihzahnak le  nunnei mi  cu a thupi bikmi a si

CCYI hohanak in Nehemiah 2:18 sungah “Tho uhsila din sal uhsi” timi thulu hmang ih calai ngan zuamawknak caan remcang nan tuah mi hi Pathian khuakhannak tla asi hmang tin ka ruat. Kan ram le kan miphun tundinnak ding ah Nehemiah ih nunzir dingah casiartu le tawlreltu zaten in fial duh a si.

Israel  thuanthu thlirsalnak

Pathian in Abraham hnen-ah a tiamkam vekin ''Ram'' a pek ticu Baibal thianghlim Seemtirnak cabu sungah kan hmu thei. Thlasuah hmuifu tinkim tla a pek. Culawng asilo Pathian in Amah  miphun ah a hrilh hngai. Asinan a tung ding ih lam a hruaitu le thlasuah tinkim a petu Amah Pa Pathian cu vei tampi an hngilh, an phansan ih an hnawl theu. Ramdang le miphun dang pawl ih pathian, zuklem pawl an bia. Cuhrangah Pathian in miphun dang le ram dangdang ah kum rei pipi reithei zonzai, vansang tuar in sal ah a tanter ih nun  a zirh a sim theu a si. Cuticun an khua le an ram an ngai, an lung a leng ih an sual an siir. Cutikah Amah Pathian lala in a runsuak hngai ih lam a hruai sal theu a si. 1948 Isreal ram dinsal a si hlan, kum 2000 zikzik leitlun ramkip ah nu neilo Arfano bangin an vakvai. Harsatnak phunkim an tuar. Leitlun ralpi veihnihnak ah German Nazi pawlin sualnak neilo Israel mipum million ruk ( 6 ) lenglo an that timi tla kan theiciomi a si.

1948 kum ah Israel ram zalennak a phuan le vete'n  Arab pawlin Isreal timi um lo ding tiang le cimit ter dingin an do, an kap  ciamco. Asinan Pathian tanpi mi an si ruangah Arab pawl in an do neh thei lo. Tuni tiang an ram hnen Arab pawl thawn rem awknak le rem daihnak taktak an tuah thei hrih lo. Ral lakah harsatnak phunkim thawn nitin nun khuasa mi an si. Tubaite ah Iran ram hruaitu ( President ) in Isreal ram cu leitlun ramzuk lak sungin ka hlon, ka phiat ding tiah leitlun mipi theih dingin a phuang. Himi pawl hi, tuni tiang a cang   zomi Israel pawl ih  thuanthu a tawi theibik ih tarlangmi a si.

Israel le Chin(Lai) miphun

Kawl upa pakhat in, “Karen miphun pawlin anung Pathian thluasuah an dong hmaisabik, asinan hriamhrei keng in leitlun thu ah an buai sawn. Curuangah Kachin miphun pawl hnenah thluasuah a pe. Asinan an nih tla sum le pai ah an buai sawn thotho. Curuangah tu ah Chin mi pawl in Pathian thluasuah nan dong a si. Nan donmi thluasuah nan theithiam lo ih leitlun khawvel thil ah zin nan pial san ve asile Pathian thluasuah cu nan co lan lo ding. Curuangah Pathian tihzah in fimkhur le ralring ten nan nunthiam ding a thupi tuk” tiah a rak ti dah.

Asi!Chinmi pawl Kawlram  miphun tampi lakah Pathian thluasuah co ih kilkip in a thangso rero lai mi kan si ti cu a fiang ko. Tuhlan ah zo ih ziang siarlo, nautat le hmuhsuammi kan rak si dah nan, tu ahcun mi ih ngaisang upatmi le zohthimmi dinhmun ah kan um laifang a si.Thlasuah kan co ve daan cu phundang ve zet a si.

    

Kannih Chin mi pawl tla Israel pawl vekin a vakvai rero mi cu kan si ve ko hmang ka ti! Ziangah tile Tibet ram ihsin Tuluk ram ah, Tuluk ram ihsin Chindwin tiva kapah, Chindwin tiva kap ihsin tui kan umnak Lairam ah hmunkhuar in kan um. Asinan tu ahcun kan Lairam ihsin Leitlun khua zakip ah kan vakvai rero laifang a si. Santiluan daan vekin kan umnak ramkip ahcun raltlan/refugee dinhmun in kan um. Tongdang in kan sim asile santhar “Sal” kan si ti sehla, ziangtin na ruat ve?

     

Himi ca ka ngan laifang, hinah ka thlen zawngah: Mual in liam san zotu Salai Sun Ceu ih Laihla netabik a phuahmi le kheset thulu ih a hmangmi “ Rak Cuan Law” timi hla I mangsuak ter. Ka duh zet. Malte kan bih hnik pei!

        

        Khua le ram kip ah kan lai mino pawl lai an rel

        Mai pumcawmnak hawl in kan vai nan,

        Mai umnak ihsin kan Lairam hrang tuan uh si!

        Khua le ramkip a vakmi Lairawn mino le thangthar pawl

            Ka duhdawtmi Lairawn khua te na lung a rak leng ve maw

            Nan lunglennak hnemtu dingin mino thangthar nonawn

            Ka duhdawtmi Lairawn khuate na lung rak leng nawn hlah!

            Na faate thangthar mino pawl rak cuan law..

                                                                                       (Ka thinlung ten ka sak rero phah)

Chinmi le Chinram

Kan Chinram te hi tunhlan ah miphun dang an um dah lo tiah thuanthu zingzoitu pawl in an ngan. Pathian in Laimi pawl umnak ding hrimhrim ih a zuahmi a si ding tiah zumnak ka nei. Ziangah tile thihnai suak le nunnak liam in midang kutsungta kan lak le kan lon mi asilo hrangah. Curuangah kan leilungpi a hmun sung hmuah cu kan ram humhualtu ding, kilkhawitu ding le thansotertu ding cu kanmah Laimi kan si. Kan zaten  tuanvoneitu le mawhphurnak neitu khal kan si.

1980 hnu lam in Bible pumhlum cu mai ca rori in kan nei thei. Curuangah leilungtlun miphun pitling pakhat ah kan dinhmun khaisang a rak si. Cuvek thiamthiam in 1990 hnu khal ah ( United Nation Organization )UNO ah leitlun ih miphun phunkhat ah siar le telh ve dingin nemhngetnak tuah a rak si zo. Curuangah  Biaknak lam zawngin siseh Leitlun acozah tampi pawlkom-awknak ( United Nation Organization ) UNO khal ih theihpi mi miphun phunkhat kan si ve zo a si.

Chinmi pawl cu mirang acozah le missionary pawl thawngin a pehzommi calai kan nei zo. Lai daan, Lai nunphung le ram a nei mi miphun phunkhat kan si ve timi hi a thu pi ngaingai. A vakvai rero mi, ram neilo le daan le dun, nunphung nei mumal lomi miphun kan si lo ti tla cinken cio uh si. Mah le mah niam tuk le ziang siar awlo tuk ih ruahawk hi Laimi pawl in kan hmang zet mi pakhat a si ve lo maw, tiah ka ruat. Mai miphun thuanthu thei fianglo hi thansonak in dawnkhamtu pakhat a si. Curuangah santhar mino pawl in thuk deuh, kau deuh le fiang sawn ih kan miphun le thuanthu hliakhlai zingzoi ding hi kan liangtlun ih a thlengmi tuanvo a si. 

Chinmi pawl ih a siatbalmi phar,hauhruang asilole natnak

Hlan kan pupa san ah mah le mah do aw in an rak um dah. Asinan miphun dang le ram dang kut hnuai ah kan um dah lo. Mahte uk awkmi kan si. Mirang acozah in kum 50 tlun in uk hnu ah 

Kawl acozah in kum 60 lenglo in uk zo. Ziangtik tiang in uk laiding ticu sim theih a si lo.

Kan ram le miphun hrangah kumzakhat ( 100) tlun kanmah ten rolrel thuneihtheinak ( Self-determination) taktak kan nei thei hrih lo.Cuvek thotho in tong dangdang a hmangmi phunhnam tete kan tam ih pehtlaih aw theinak zin tha kan nei lo tikah thinkhat lungkhat ten kut-ong zomtlang in hna kan tuanthiam nawn lo.Cule khatlam ah 1970 kum hnulam hrawngin Biaknak lamah thangpawknak a rak thleng. Cuih thok ihsin khohhran, pawlkom tete kan tam, kan karh ih kan thenthek awk.Curuangah kan inn  sang, khua le ram ah duhdawtnak le zawnruatnak a hlo deuhdeuh. Hi pawl hi kan ram le miphun ih natnak pakhat a si ih, a siat a tlumi kan khua kan ram ih phar le hauhruang an si tin ka ruat.

Damnak  lamzin

Mahte zalenzet in laireltheinak dingin pum a pe awktu pawl kha kan theihtawk in thazang pe, tanpi le bawm cio thlang uh si. Kan khuami, kan hrinhnampi le kan peng mi asilo ti nawnlo in thazang pek ( Supports ) kan thiam a tul. Thinlung thiangte le dingfelnak thawn ram le miphun hrangih pum a pe awktu kan politician pawl kha. Cuitlun ah hitivek ram le miphun hrang hnatuantu pawl hi hmu sual nawn lo in an dung thlun thiam le upat thiam sinsin kan zuam cio pei. Cun Pathian thusimtu le phuangtu pawl khal an tlaksamnak pawl kha relsia le sawisel lam sup awk thei tawk suup aw in tlacam saknak thawn kan bawm sawn asile kan lakah duhdawtnak le remdaihnak kau deuh le thuksin in a leng thei ding tiah zumnak ka nei.

Tong dangdang hmang phunhnam tete kan um tla hi pardum sungih rawng phunphun a um mi, a mawi zetmi le zoh a nuam zetmi pangpar burpi vek ah ruat thiam ding a poimawh ngaingai. Kan bangawk lonak cu Laimi miphun mawitertu le ti famkim tertu le cahnak thazang ah kan hmangthiam sawn ding a thupi zet. A thangso deuh hrih lomi le hnufual deuhmi pawl kha somdawl thiam le kaihhruai thiam ding in kan zuam a tul. Cubangtuk in pakhat le pakhat, hnamkhat le hnamkhat tihzah upat aw thiam le an canpual pawl fingkhawi sak le kan theithiam aw sak ding khal a poimawh hngin.

Biaknak ruangah kohhran tampi kan thenawk mi tla hi buainak tampi a suah pi bangin thansonak tla tampi a suah pi ve. Curuangah mifim pawl ih an sim theumi cu “kan danawknak le thenawknak hi doawknak ah siloin Lungputkhat, thinlungkhatnak le thazang ( Solidarity amidst Diversity ) ah hman ding a si” an timi hi Laimi pawl ih kan tulbik mi a si tiah ka ruat. Kan Bible cathianghlim khal ah ziangtinkim hi a tha zawng ih thlirthiam le pomthiam dingin induh sak ih in zirh mi tla asi.  

     

Zumtu hmasa pawl ih an mittli, an tuarnak pawl mangsal a cu tuk zo. Pakhat le pakhat, pawlkhat le pawlkhat el-tei awk le remawk lo ih um ding kan si nawn lo. Duhdawtnak, zangfahnak le zawnruatnak thawn hmailam ah nor tlang uh si. Cuvek thotho in kan pupa pawl ih ral thatnak, rinumnak an neihmi pawl cu cing keng ringring ih an keneh tlun tum tlang uh si. Rinumnak thawn a khatmi Vapual vate cu kan nih Chin miphun pawl ai-awh ih vate a si ti tla atakin mang sal ding ka duh ih nitin kan nunnak ah nunpi le hman zuamcio dingin sawm awk ka duh. 

Pa Pathian hnen ihsin a ra mi, a thianghlimmi “Duhdawtnak” kan nei cio a si ahcun kan natnak pawl dam thehthei dingih siivai thabik a si. Damcahnak LAMZIN umsun khal a si.

Tawhfung

Asiat le abalmi kan ram le miphun tundingnak dingih a thupibik pakhat cu Pa Pathian hnen ihsin a rami fimthiamnak a si. Ih, a pahnihnak cu Leitlun fimthiamnak a si. Pathian in Solomon siangpahrang hnen ih a pemi fimthiamnak kan co thei venak dingah Amah Pathian cu tihzah, upat in  a thu kan thlun ih sual ka hua hmaisa a tul. Cutik lawngah van lam ihsin a rami fimthiamnak cu kan co thei ve ding a si. Cuvek thiamthiam in kan santi luan daan ih zir in theihtulmi le thiamtulmi leitlun fimthiamnak tla nasa zetin a let tampi in kan zuam a tul lai. Caan upat le hmangthiam in fimthiamnak kan hawl a tul. Cumi fimthiamnak  pahnih cu keh le vorh ah kai tahrat in karkhat hnu karkhat ( Step by Step )ih  kan fehpi thei asile kan ram kan tungding salnak dingih TAWHFUNG thabik a si ti ah  ka ruat.

Thutlang khawmnak le thunetnak

Nehemiah cun a miphunpi Israel pawl hnenah Bawipa Pathian in a umpit zia, A bawmnak pawl le sal an taannak Persia Siangpahrangpa in a hnen ih a tongmi pawl a sim thluh. Cutikah Israel mipi pawl cun “ Tho uhsila dinsal uhsi” an ti ih Jerusalem khua kulhnak phar,hauhruang a siat a bal zomi pawl remthat le dawl dingin hnatuan an thok cih ti kan hmu.

Cutivek ih hna an tuan rero lai ah an mah sung ihsin siseh, lenglam miphun dang khal in siseh buainak a phunphun dodalnak, namsukawknak le phiarawknak pawl an tong an tuar. Asinan Nehemiah cun Pathian rinsannak, ralthatnak, thinsaunak le duhdawtnak thawn hnatuan an pehzom vivo ih a netnak ah hnatuan an thehsuak thei ti tla kan hmu fawn.

A liamcia zomi caan ah ziangtivek in kan um, tulaifang ih kan dinhmun the ziang kan bang ih hitivek in hmailam ah ke kan kar vivo asile ziang kan bang ding timi thuk zet in khurkhua kan ruat a tul. Kan thinlungput a diklo mi le kan ruahnak a hman lomi pawl tla Pathianthu duhdawtnak le fimthiamnak thawn kan thleng a cu zo. A khing a carmi le a uai ruahro mi kan ram, a sungih a ummi ramsa, tidai le boruak pawl fingkhawi a tulmi tla kan hngilh pang ding ka phang. Mi hrekkhat cu Van lam lawng thlir in, boruak kimvel hi ziangsiar lo in kan um mi hi a poi ngaingai. Pathian in boruak kimvel le a sungih um ramsa tinkim, thingkung, tidai le zeizongza kilkhawi dingin tuanvo in pe a si. Pathian mihman mi thenkhat in “Leitlun ah vanram nun kan tep zo”,  “Kan umnak hmuntin kim hi Vanram a si” an timi hi thungai ih ruahtlak a si.

Laimi pawl in rawl suannak ih kan hman theumi lungthu pathum vek a simi Evengelism, Education le Development cu kan ram le miphun tundin saalnak ih tthen theihmi an si lo. Laimi kan zate’n a tumbik in a tebik tiang Pathian in kanmah le tawk cio in fimnak le thiamnak in pe. Nehemiah le a mi Israel pawl in Jerusalem kulh, phar an dinlai ah lenglam le sunglam ihsin buainak le dodaltu tampi an um bangin kannih tla buainak a phunphun kan tong ve thei. Cutikah Pathian rinsannak, duhdawtnak le taimaknak thawn kan lungthlitum kan hlawhtling hlan lo san thar Lairam Moses, Joshua le Nehemiah ka si ti lungput nei in duhdawtnak le fimthiamnak thawn, a tluzomi kan khua, kan ram le miphun cu

''THO UHSILA DIN SAAL UHSI”.